Opnieuw schenking 17de-eeuws zilver aan Zaans Museum

De collectie van het Zaans Museum groeit met twee zilveren voorwerpen uit de 17de eeuw. Het gaat om een brandewijnkom en een wijnkelk. Beide stukken zijn gemaakt door Zaanse zilversmeden en gekeurd in Haarlem. Deze schenking is de tweede in korte tijd; in november ontving het museum al een zilveren avondmaalsstel uit handen van de Protestantse Gemeente in Assendelft.

Links: Wijllem Jacobes Swart, wijnkelk, 1688. Collectie Zaans Museum, particuliere schenking.
Rechts: Casper Heijndricksz, brandewijnkom, 1663. Collectie Zaans Museum, particuliere schenking

Schenking tijdens lezing
De voorwerpen worden geschonken door Arno Bruitsman en Jeanne van Ammers, oprichters van de stichting Zaansezilversmeden.nl. Dat maakte het museum dit weekend bekend tijdens een lezing van Bruitsman, ter ere van zijn nieuwe boek Het Haarlemse Zilversmidsgilde en de Zaanstreek (1500–1800).

“Deze schenking schijnt nieuw licht op de lang in vergetelheid geraakte Zaanse zilversmeedkunst. Dat we nu in het museum kunnen laten zien dat de Zaanstreek wel degelijk een hoogstaande en levendige zilvertraditie heeft, daar zijn wij als museum heel trots op. We kijken ernaar uit om onze bezoekers te laten kennismaken met de kwaliteit van het Zaans zilver én om de verhalen van de mensen die het zilver maakten en gebruikten te delen.”
– Henk Dekkers, interim-directeur Zaans Museum

Zilveren brandewijnkom
Een van de twee voorwerpen betreft een zilveren brandewijnkom uit 1663, gemaakt door Casper Heijndricksz. Hij werkte in het buurtschap de Horn, onderdeel van wat in die tijd werd aangeduid als Westzaandam. Brandewijnkommen werden in de 17de eeuw gemaakt voor welgestelde burgers en gildenbesturen. De kommen hadden toen een duidelijke sociale functie: ze gingen van hand tot hand tijdens geboorten, huwelijken, gildenfeesten en andere belangrijke momenten binnen de gemeenschap, als symbool voor verbondenheid en wederzijdse gastvrijheid. Veel kommen als deze zijn er niet overgebleven. Vaak kregen zilveren brandewijnkommen in later eeuwen een gebruiksintensief tweede leven als papkom voor jonge kinderen of kerkelijke collecteschaal en hebben de tand des tijds dan ook vaak niet doorstaan.

Zilveren wijnkelk
Het Zaans Museum ontvangt daarnaast een zilveren wijnkelk uit 1688, gemaakt door Wijllem Jacobes Swart. Hij werkte in het vroegere dorp Oostzaandam. Deze sobere kelk is bijzonder, omdat hij is vervaardigd voor burgerlijk gebruik. Veel vaker werden zilveren wijnkelken voor de kerk gemaakt. Dan waren ze rijk gedecoreerd. Deze kelk kwam op tafel voor het schenken van wijn tijdens maaltijden, ontvangsten en familiegelegenheden. Vanaf de 18de eeuw beschouwde men glas steeds vaker als moderner en eleganter alternatief. Vanwege de hoge materiaalwaarde werd het zilveren tafelgoed toen in hoog tempo omgesmolten.

“Met onze vereniging Zaansezilversmeden.nl zetten wij ons in voor het vergroten van de bekendheid en het behoud van de Zaanse zilversmeedkunst. Door deze twee unieke historische voorwerpen te schenken aan het Zaans Museum, komt dit erfgoed terecht waar het volgens ons thuishoort; een plek waar het voor de toekomst wordt geconserveerd en het grote publiek het kan bewonderen.”
– Arno Bruitsman en Jeanne van Ammers, schenkers

Zaans zilver
Lange tijd bleef het Zaans zilver onder de radar. In Zaandam was geen zilversmedengilde en daarom lieten Zaanse smeden hun werk keuren bij het gilde in Haarlem. Ten gevolge daarvan bleef hun ware herkomst verhuld. Inmiddels is bekend dat er sinds de 17de eeuw vele Zaanse zilversmeden werkzaam zijn geweest en dat veel van hun werk gerekend kan worden tot de top van het historisch Nederlands zilver.