Tegeltableau ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Wessanen&Laan. Collectie Zaans Museum, inv.nr. ZM-17299.
Zaans Museum presenteert onderzoek naar Zaans koloniaal verleden in de collectie
Zaandam, 30 juni 2025 – Hoe zichtbaar zijn de sporen van het koloniale en slavernijverleden in de collectie van het Zaans Museum? Die vraag stond centraal in het onderzoek dat historicus dr. Caroline Drieënhuizen uitvoerde in opdracht van het museum. In haar verkennende rapport concludeert zij dat de Zaanstreek sterk verbonden was met de internationale en koloniale handel, die zowel de economische, sociale als culturele ontwikkeling van de streek heeft beïnvloed. Dat is onder andere te zien in de materiële cultuur, waaronder objecten in de collectie van het Zaans Museum.
Met dit onderzoek zet het Zaans Museum een belangrijke stap in het kritisch onder de loep nemen van haar eigen collectie. Aanleiding hiervoor waren de onderzoeken naar het slavernijverleden van onder andere Nederlandse gemeentes en verschillende instellingen. In 2023 besloot het museum aansluiting te zoeken bij deze ontwikkeling en onderzoek te laten doen naar de koloniale wortels binnen haar collectie. Hiervoor werd onderzoekster en Universitair docent Dr. Caroline Drieënhuizen van de Open Universiteit aangetrokken.
Het rapport dat Drieënhuizen afleverde brengt de eerste sporen van koloniale verbondenheid binnen de collectie in kaart en biedt handvatten voor verder onderzoek. Het is duidelijk geworden dat sporen van het koloniale verleden door de hele collectie te vinden zijn. Soms is dit direct zichtbaar, bijvoorbeeld wanneer raciale stereotypes zijn gebruikt in reclame-uitingen van Zaanse producten. Vaak wordt het pas duidelijk wanneer een object verder onderzocht wordt. Het kan zijn dat het gemaakt is van materiaal dat uit voormalige koloniën afkomstig is. Soms was de opdrachtgever of voormalig eigenaar betrokken bij koloniale handel. Het museum sorteert met dit onderzoek voor op het grootschalige onderzoek dat het IISG in opdracht van de gemeente Zaanstad de komende jaren doet naar het slavernijverleden van de Zaanstreek.
Het Zaans Museum wil met dit eigen onderzoek bijdragen aan een groter bewustzijn over het koloniale en slavernijverleden, en de impact daarvan op het heden. Het museum ziet het als een belangrijke taak om in de museale presentatie recht te doen aan deze geschiedenis. Op basis van dit onderzoeksrapport gaat het museum de komende jaren verder werken aan deze ambitie. In de programmering, tentoonstellingen en in de vaste presentatie krijgen de uitkomsten een bestendige plek in het verhaal van het museum. Samenwerking met verschillende gemeenschappen waarvoor dit verleden nog steeds relevant is, staat hierbij centraal. Het rapport is geen eind- maar een startpunt voor verder onderzoek.
Tegeltableau Wessanen & Laan
Een opvallend collectiestuk dat uit het onderzoek naar voren kwam, is een tegeltableau uit 1915, gemaakt ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Wessanen & Laan in Wormerveer. Het tableau, momenteel te zien in het Zaans Museum, toont prominent de rokende schoorstenen van de drie Zaanse fabrieken van het bedrijf. Opvallend is ook de afbeelding rechtsonder: een geïdealiseerd tafereel van lijnzaad oogstende arbeiders, tegenover een vergelijkbaar beeld uiterst links van mensen gebogen in een sawa op Java, omgeven door palmbomen en bergen. Dit tableau biedt een geïdealiseerde impressie van de verbeelde, koloniale, herkomst van hun grondstoffen en de verwerking daarvan aan de Zaan.
Zaans Museum directeur Marieke Verweij: “Dit collectiestuk is een goed voorbeeld van de wortels van ons koloniale verleden in de Zaanstreek. Waar tot voor kort de focus lag op de drie fabrieken en het succesverhaal van de Zaanstreek, verbreden we nu onze kijk op de collectie. We willen alle kanten belichten van de Zaanstreek en de collectie die we waarborgen. Daar hoort ook het koloniale- en slavernijverleden bij.”
Rapport openbaar toegankelijk
Het rapport is vanaf nu voor iedereen te lezen via de website van het Zaans Museum. Hiermee wil het museum de opgedane kennis breed delen en geïnteresseerden uitnodigen om mee te denken over de betekenis van het koloniale verleden in de Zaanstreek.
Samen in gesprek
Hoewel het museum de initiatiefnemer van het onderzoek is, wil het nadrukkelijk de dialoog aangaan met betrokkenen en het publiek. Via speciale bijeenkomsten nodigt het Zaans Museum geïnteresseerden uit om hun visie te delen en bij te dragen aan het vervolg. Aanmelden kan via: educatie@zaansmuseum.nl.
Jonge bezoekers in het Zaans Museum bij het retourschip Piet en Paul dat in dienst van de VOC voer
