Voorgeschiedenis
De tuin van het Czaar Peterhuisje werd oorspronkelijk aangelegd in 1895. Op dat moment was het historische huisje eigendom van niemand minder dan de laatste Russische tsaar, Nikolaas II (1868–1918). Hij had het huisje geërfd van zijn vader, tsaar Alexander III (1845–1894). Koning Willem III (1817–1890) had het Czaar Peterhuisje in 1886 aan Alexander III geschonken. Sindsdien zorgde de Russische tsarendynastie, het Huis Romanov, voor het behoud van dit bijzondere stukje erfgoed.
In 1890 werd het huisje geconserveerd door de Amsterdamse architect G.B. Salm. Enkele jaren later, in 1895, kreeg hij opnieuw opdracht van Nikolaas II om het huisje te voorzien van een stenen ombouw en een conciërgewoning ernaast. Mogelijk werd deze opdracht uiteindelijk uitgevoerd door zijn zoon, A. Salm GBzn. Het project, getiteld Projet d’un nouveau enclos pour la maisonette de Pierre le Grand à Zaandam, omvatte niet alleen een overkapping van het huisje, maar ook een omheining van het gehele terrein en de aanleg van een bijbehorende tuin.
Veranderingen in de 20e eeuw
In de loop van de 20e eeuw veranderde de tuin meerdere malen van uiterlijk. Dit is goed zichtbaar op foto’s uit de periode 1900–1940. De tuin onderging verschillende aanpassingen, waardoor het oorspronkelijke ontwerp deels verloren ging.
Renovatie van de tuin (2024/2025)
In 2024 verkeerde de tuin opnieuw in een verwaarloosde staat en was duidelijk toe aan herstel. De beplanting was verouderd, de grond uitgeput en zowel de hoge ligusterhaag als de buxus waren aangetast en geheel vergaan.
Voor de renovatie van 2024/2025 is het oorspronkelijke ontwerp van G.B. Salm als uitgangspunt genomen. Daarbij zijn ook elementen verwerkt uit de Nederlandse tuinopvattingen van de 17e eeuw, zoals het combineren van sierbloemen met kruiden. Deze stijl was kenmerkend voor de tuinen uit de tijd van Peter de Grote, zoals die ook in Sint-Petersburg werden aangelegd.
In de 17e eeuw speelden bomen een prominente rol in de Hollandse tuinen, een aspect dat in de vernieuwde tuin is teruggekeerd. De tuin bevat nu exotische boomsoorten uit Azië, zoals catalpa, esdoorn, ginkgo en prunus. Het middelpunt van de tuin blijft de Anna Paulownaboom.
De vernieuwde tuin kenmerkt zich door een rijke diversiteit aan bloemen en planten, die net als in de 17e eeuw zowel een esthetische als praktische functie hebben. De combinatie van schoonheid en nut, typerend voor de Hollandse tuintraditie, sluit naadloos aan bij de smaak van Peter de Grote en versterkt het karakter van het Czaar Peterhuisje.
Heropening van de tuin
Op zaterdag 21 juni 2025 is de prachtig opgeknapte tuin van het Czaar Peterhuisje officieel geopend door wethouder Harrie van der Laan en Marieke Verweij, directeur van het Zaans Museum. Na het doorknippen van het lint en het planten van een trompetbloem werd de tuin sfeervol ingezegend door het Byzantijns koor Indrik uit Hoorn.
Aansluitend gingen ook de hekken naar het Czaar Peterplantsoen open, zodat buurtgenoten vrij konden wandelen tussen deze twee groene plekken in de stad.
De Zaanse stadsdichter Reinier Fosch sprak woorden die prachtig aansloten bij de bedoeling van deze groene oase:
“Kom stadsgenoot, passant, forens, bloei op in deze tuin.”
Menu
Het Zaans Museum is in 1998 op de Zaanse Schans geopend om het Zaanse erfgoed te bewaken en bewaren.
Het Hembrug Museum vertelt het verhaal van de wapen- en munitiefabriek op het Hembrugterrein in Zaandam gevestigd was.
In dit wereldberoemde huisje in het centrum van Zaandam logeerde de Russische tsaar Peter de Grote in 1697.
