Thuismuseum

In 2023 besloot het Zaans Museum naar aanleiding van verschillende onderzoeken naar het Nederlandse slavernijverleden van overheden en instellingen kritisch naar de eigen collectie te kijken. Hiervoor werd onderzoekster Dr. Caroline Drieënhuizen van de Open Universiteit aangetrokken. Zij schreef een rapport dat de aanzet is tot een historische analyse van de koloniale wortels van de collectie van het Zaans Museum. Het is nadrukkelijk niet bedoeld als definitief verslag, maar eerder als discussiestuk en startpunt voor verder onderzoek.

Kleine groene houten huizen, enorme pakhuizen, mensen op surfplanken en grote vrachtschepen. Langs de Zaan zie je van alles door elkaar. Toen fotografen Bert Verhoeff en David Galjaard naar de Zaanstreek verhuisden, werden ze er verliefd op. Drie jaar lang maakten ze foto’s van mensen, bedrijven, bouwprojecten en het straatleven. Door hun ogen zie je dat de streek erg verandert.

Wie herinnert zich niet de gekleurde linoleumvloeren uit zijn schooltijd? Linoleum is gemaakt van lijnolie, jute, hars en houtmeel en werd in 1863 door Frederick Walton uitgevonden in Schotland. In 1899 zag de Zaanse Piet Hein Kaars Sijpesteijn brood in de uitvinding van de Schot Frederick Walton.

Monet reisde in 1871 vanuit Frankrijk, via Engeland, naar Zaandam. In onze tijd is dat een comfortabele reis van een paar uurtjes, maar in de tijd van Monet was het een behoorlijke onderneming. Hoe zag reizen er destijds uit? Hoe zal hij zijn reis naar Nederland hebben ervaren?

Monet maakte in de Zaanstreek 25 schilderijen. Van de plekken die hij schilderde zijn ook foto’s bewaard gebleven. Deze foto’s bieden samen met de schilderijen van Monet een bijzonder inkijkje in hoe Zaandam er rond 1871 uitzag. Ook in 2021 is het de moeite waard om deze plekken te bezoeken. Er is veel veranderd sinds 1871, maar met een klein beetje fantasie waan je zo weer in de tijd van Monet.

Op sommige plekken in de Zaanstreek wordt er tijdens de oorlog een alternatieve Sint-Maartenviering georganiseerd. Zoals op een basisschool in Zaandam. In een verduisterd klaslokaal zingen de kinderen met hun lampionnetje voor zich de liedjes. Zo is het toch nog een beetje Sint-Maarten.

Honderdduizenden Nederlanders werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s als dwangarbeider ingezet voor de Duitse oorlogsindustrie. Vele arbeiders stonden voor een groot dilemma: onderduiken of naar Duitsland? Eén van hen was Maarten van Tent, werkzaam bij de wapen- en munitiefabriek Artillerie-Inrichtingen op het Hembrugterrein in Zaandam. In 1942 vertrok hij met pijn in het hart naar Duitsland. Zijn grote liefde Tinie bleef achter. Met brieven hielden ze de hele oorlog innig contact.

Schilder Herman  Heijenbrock  (1871- 1948) was in de ban van de vooruitgang. Hij reisde heel Europa door om deze nieuwe wereld van staal, stoom en  pompende machines  vast te leggen. De Zaanstreek, het oudste industriegebied van Europa, bezocht  Heijenbrock  meerdere malen.

Deze ‘grafkist’, gemaakt van een uitgeholde boomstam, is gevonden bij opgravingen in de Kerkbuurt van Assendelft. Het graf was waarschijnlijk van een voornaam persoon, want het gewone volk werd doorgaans ingewikkeld in doeken in een graf gelegd. Waarschijnlijk heeft er op de kist nog een stenen deksel gelegen, maar deze is helaas niet teruggevonden.

Van regenjas tot tafelkleed, van gordijnen tot een herenkostuum, met het devies ‘Goedkoop en toch goed’ trok het warenhuis Gebr. Bischoff iedereen naar binnen. Bischoff was in de Zaanstreek een begrip. Je kwam er om te winkelen maar ook om gezien te worden.

In 1946 komt een trein met terugkerende mannen aan op station Koog-Zaandijk. Arian Smit volgt een van de mannen naar huis.

“Nog altijd als ik bij jullie de bocht van de Dunantstraat om kom, kijk ik naar de sloot en moet ik aan het schaatsen denken”, zegt mijn oudste zoon Lex. “Op die sloot heb ik schaatsten geleerd, op Friese doorlopers, die je onder je laarzen vastbond met van die brede oranje-blauw gestreepte banden.