Monet reisde in 1871 vanuit Frankrijk, via Engeland, naar Zaandam. In onze tijd is dat een comfortabele reis van een paar uurtjes, maar in de tijd van Monet was het een behoorlijke onderneming. Hoe zag reizen er destijds uit? Hoe zal hij zijn reis naar Nederland hebben ervaren?
Als reiziger in het Europa van 1871 begon je vakantie met een reisgids en tips van vrienden en familie. Je moest veel meer tijd uit trekken voor de reis zelf, per trein, per boot of zelfs per koets. Ook travelling light was er niet bij met al die grote koffers. Reizen kon een waar avontuur zijn, vol onverwachte zaken.
Claude Monet kwam met zijn vrouw en zoon in Zaandam per boot. Monet was nog niet de beroemde impressionistische schilder die wij kennen. De als scheldwoord bedoelde term impressionisme werd pas in 1874 bedacht. De Zaanse schilderijen van Monet vormen de aanzet tot de stroming impressionisme. Hoe zal hij zijn reis naar Nederland hebben ervaren?
Reizen in de tijd van Monet werd steeds gemakkelijker en goedkoper. Je kon je verplaatsen via stoomboten en het immer uitdijende spoornetwerk. Steeds meer mensen uit verschillende bevolkingslagen konden op reis en het toerisme was een opkomende sector. De tweede helft van de 19e eeuw zag ook het begin van de grotere en luxe hotels, zoals het Kurhaus in Scheveningen en het Amstel Hotel in Amsterdam. Hoewel de treinverbindingen nog niet altijd even uitgebreid waren in Nederland was het wel mogelijk om per boot te reizen.
Het beeld van ‘Holland’, met tulpen, molens, boten en inwoners in streekdracht zoals het in de voorgaande eeuwen was, kreeg vorm in deze periode. Reisgidsen, zoals Beadeker (1875) en Coghlan (1864), en reisbureaus zoals die van Thomas Cook, droegen aan dit beeld bij.
Er ontstond tussen 1880-1920 een ware ‘Hollandmania’ onder buitenlandse toeristen, gelokt met posters van vrolijke vrouwen in streekdracht, met steevast molens en tulpen op de achtergrond. De meeste toeristen bezochten de bollenstreek, Rotterdam en Dordt, Den Haag en Haarlem. Zaandam, met Broek, stond ook bekend als een must see, net als de stadjes Marken en Volendam.
Hoewel Amsterdam nu een grote trekpleister is, was dat in de 19e eeuw veel minder het geval. Het stond bekend als druk, welvarend en zakelijk, maar niet als mooi of schilderachtig. Er was ook geen vernieuwende kunstenaarsscene, zoals in Den Haag.
Het romantische beeld van Nederland en de Zaanstreek als een plek waar de tijd stilstond, bestond naast de werkelijkheid waarin Nederland stevig verder industrialiseerde. Met name in de Zaanstreek verrezen veel fabrieken om Nederland de moderne tijd in te trekken. Ook Monet heeft de nodige industrie gezien, maar dat is nauwelijks op zijn schilderijen te zien.
Waarom wilde Monet naar Zaandam?
Binnen kunstenaarskringen was er al eeuwenlang sprake van een aantrekkingskracht van het Nederlandse landschap met zijn bijzondere luchten en het kenmerkende licht. Vooral op Franse schilders oefende de Nederlandse schilderkunst en het landschap al sinds de 17e eeuw charme uit. Nederland bleef achter op het gebied van industriële ontwikkelingen in vergelijking met de omringende Europese landen, wat het extra aantrekkelijk maakte om het oude Holland te bezoeken.
Schilders beschrijven in hun brieven naar elkaar welke plekken interessant waren om te schilderen. Het is niet bekend of een bevriende kunstenaar Zaandam bij Monet heeft aanbevolen. Het is niet genoemd in één van Monet’s brieven. Veel verzamelaars, met name ook vanuit Amerika, waren geïnteresseerd in Hollandse kunst. Zowel landschappen als genrestukken waren populair.
Waarom Monet specifiek voor Zaandam koos zullen we mogelijk nooit achterhalen. Misschien voelde hij zich aangetrokken tot het landschap, en het licht dat vergelijkbaar was met de plekken waar hij in Normandië had gewoond.
Wel is er een directe aanleiding voor zijn komst: Het uitbreken van de Frans-Pruisische oorlog in 1870 en de opstand in de Parijse Commune in 1871. De familie Monet vluchtte eerst naar London, om begin juni in Nederland aan te komen. In London maakte Monet maar een klein aantal schilderijen, maar wist hij wel wat te verkopen. Met de erfenis van zijn vader op zak, die begin 1871 overleed, had Monet in Zaandam geen geldzorgen.
Aankomst en Vertrek
De Monets hebben vermoedelijk de pakketboot vanuit Engeland naar Rotterdam genomen. Vanuit Rotterdam konden ze met de trein naar Amsterdam verder. Monet kwam aan met de stoomradarboot, de Prins van Oranje, vanuit Amsterdam naar Zaandam. De boot legde vrijwel voor de deur van het hotel De Beurs aan.
Hotel de Beurs was het bekendste hotel van Zaandam, aan de Zuiddijk en de Dam. Het hotel vervulde, samen met de herbergen aan de dam, de functie van beurs. Er was in de Zaanstreek namelijk geen officieel beursgebouw. Er werden beurzen gehouden, er werd gehandeld en mannen die werk zochten kwamen hierheen. Het hotel brandde in 1910 af.
Op 8 oktober vertrokken de Monets weer richting Amsterdam. Ze zijn daar nog enige tijd gebleven. Op 19 november 1871 was Monet weer in Parijs.
Monet bezocht Nederland later nog éénmaal. In 1886 werd hij uitgenodigd door Baron d’Estournelles de Constant, een Franse diplomaat in Den Haag. Monet richtte zich toen vooral op de bollenstreek in Zuid-Holland. Het is niet bekend of hij Zaandam nogmaals bezocht, maar waarschijnlijk is hij niet meer in de Zaanstreek geweest.
Menu
Het Zaans Museum is in 1998 op de Zaanse Schans geopend om het Zaanse erfgoed te bewaken en bewaren.
Het Hembrug Museum vertelt het verhaal van de wapen- en munitiefabriek op het Hembrugterrein in Zaandam gevestigd was.
In dit wereldberoemde huisje in het centrum van Zaandam logeerde de Russische tsaar Peter de Grote in 1697.
