Hembrug

Geschiedenis van de gebouwen op het Hembrugterrein

Het Hembrugterrein in Zaandam stond ruim honderd jaar in het teken van de nationale munitie- en wapenfabriek ‘Artillerie Inrichtingen’. In het diepste geheim werden hier wapens en munitie gemaakt, getest en opgeslagen. Ontdek de rijke historie van het Hembrugterrein en de functie die de verschillende gebouwen hadden in de tijd dat Hembrug nog een munitie- en wapenfabriek was.

De gebouwen op Hembrug hebben vaak bijnamen, officieel hebben de gebouwen geen namen maar nummers. Deze nummering is niet hetzelfde als de huisnummers die de gebouwen recent gekregen hebben. De schijnbaar lukrake nummering komt doordat er in de loop van de tijd telkens gebouwen gesloopt en gebouwd zijn.

Op verschillende gebouwen op het Hembrugterrein kan je bordjes met QR-codes vinden, scan deze code met je telefoon en lees over de geschiedenis van het gebouw.

Of klik hier op een stip op de kaart.

Of druk 2 keer op een stip op de kaart.

Heb je aanvullingen of suggesties mail dan naar collectie@zaansmuseum.nl

Draai je scherm om de kaart te vergroten

Vul- en patroneerwerkplaats – gebouw 416 – Hembrug

Dit is één van de grotere gebouwen op dit deel van het terrein. Het was de vul- en patroneerwerkplaats. Met een patroon is een schot te lossen. De patroon bestaat uit de kogel, de kruitlading, het slaghoedje en de huls waar dat alles in zit.

Perserij voor springstoffen – gebouw 417 – Hembrug

Hier vond de productie van sassen en lichtspoorelementen plaats. Het persen van springstoffen was risicovol. Het contact tussen een springstof en de oxidator verbetert door ze te mengen, persen en vermalen.

Verniswerkplaats – gebouw 408 – Hembrug

Hier werden kardoeshulzen – dat zijn de houders voor de kruitlading in wapens – voorzien van een vernislaag. Het gebouw was onderdeel van de productie van patronen. Later werd het gebouw gebruikt als was- en kleedruimte.

Trotylperserij – gebouw 418 – Hembrug

Dit was de trotylperserij. Trotyl is kort voort trinitrotolueen, een springstof waar granaten mee gevuld werden. In de werkplaats werd de trotyl afgewogen zodat het geperst kon worden tot blokjes. Mengen, persen en vermalen verbetert het contact tussen een springstof en de oxidator

Lorriegarage – gebouw 433 – Hembrug

Over het Hembrugterrein lopen diverse smalspoorlijnen waarover lorries – kleine railwagens – door werknemers werden voortgeduwd. Hierdoor konden zware goederen makkelijk over het terrein vervoerd worden vanaf het station.

Witgieterij – gebouw 413B – Hembrug

Dit gebouw is een sprekend voorbeeld van een fabrieksgebouw uit de wederopbouw. Hier vond hier de aanmaak en opslag van hulzen en granaatlichamen plaats. In de jaren tachtig werd een deel verbouwd tot witgieterij.

Carbidgebouw – gebouw 379 – Hembrug

Dit is een van de weinige kleine gebouwen op het terrein. De carbidinstallatie in het gebouw maakte het gas voor de lasbranders van de smeden en de carbidlampen. Hetzelfde acetyleengas werd ingezet als bestrijdingsmiddel tegen mollen, ratten en muizen.

Gasmaskergebouw – gebouw 275 – Hembrug

Hier werden gasmaskers gemaakt en getest. Het verhaal gaat dat werknemers gasmaskers konden testen voor 1 gulden, wat destijds veel geld was. In 1937 werd in het gebouw de Opleiding Vaklieden, de latere Hembrugbedrijfsschool, gevestigd.

Centrale draaierij – hal 1 – Hembrug

De centrale draaierij was een van de productiehallen van Eurometaal. Hier werden zowel delen van munitie als civiele producten gemaakt, zoals warmtewisselaars voor HR-Ketels en rondellen gestanst voor de Nederlandse Munt.

Schuilgang en kelder – gebouw 431 – Hembrug

In de twee schuilkelders (langs de gebouwen 294 en 322) van gewapend beton konden medewerkers schuilen bij een ongeluk in de fabriek tot het weer veilig was. Er zijn drie in- en uitgangen, een kruipluik tussen de twee schuilkelders en een doorgang naar de hulppost onder het gebouw.