Deel 2: Onderduikers.

“Wij woonden in de Zuiderhoofdstaat 42 in Krommenie waar mijn vader een textielzaak had. Een Joodse collega, Chiel Pais, die in Beverwijk een textielzaak had, was getrouwd met een Duitse vrouw. In de winter van 1941/1942 kwam Chiel op een dag thuis en ontdekte, dat zijn hele winkel was leeggehaald door zijn vrouw met behulp van Duitse officieren. Behalve de kachel, die was te heet.

In het voorjaar van 1942 kwam Chiel naar Krommenie en is bij ons ondergedoken. Samen met een andere onderduiker (die niet te werk gesteld wilde worden in Duitsland) heeft Chiel veel in ons huis verbouwd.  Chiel sliep op zolder. Als er ’s nachts razzia’s waren kroop hij uit het zolderraam op het dak en verschool zich achter de schoorsteen. Een Duitse sergeant waarschuwde ons wanneer er razzia’s kwamen.

In juni 1942 wilde Chiel, ondanks sterk afraden van mijn ouders, naar het Joodse getto in Amsterdam om zijn ouders en broer op te zoeken. In augustus heeft hij nog een brief naar kennissen gestuurd, maar daarna hebben we nooit meer iets van hem vernomen. Uit de brief bleek, dat Chiel wist, dat hij zijn kennissen niet meer zou zien.

Een aantal jaren geleden heb ik bij het Holocaustmonument in Berlijn en bij de Hollandse Schouwburg in Amsterdam tevergeefs naar zijn naam gezocht. Dankzij een Joodse kennis kwam ik er achter, dat hij Gabriël Pais heette in plaats van Chiel Pais. Via ‘Oorlogsslachtoffers IJmond’ zijn we toen aan de weet gekomen, dat Chiel in september 1942 is opgepakt en via kamp Westerbork naar Auschwitz is gebracht, waar hij op 30 september op 31-jarige leeftijd is omgebracht.

De naam van Gabriël Pais staat vermeld op het Joodse gedenkteken in de Breestraat in Beverwijk.

Na de oorlog waren alle inventarissen van de huizen en winkels van de familie Pais in de Zaanstreek verdwenen. Van Gabriël resteerde alleen een kiddoesjbeker (een beker voor het drinken van wijn bij Joodse godsdienstceremonies). Deze ging naar Arie, de broer van Gabriël, die de oorlog wel heeft overleefd. De weduwe van Arie Pais heeft de beker nu geschonken aan naamgenoot Gabriël Pais, woonachtig te Brussel en geen familie. Deze Gabriël beheert een platform, waarop hij vecht tegen misinformatie, leugens van de media en antisemitisme. Mooi dat de beker nu van de ene Gabriël Pais gaat naar de andere Gabriël Pais”.

Lees verder: Deel 3: Een geheime drukkerij van verzetskrant Trouw.