Het raadsel van Peter de Grote

Waarom kwam Peter de Grote eigenlijk naar Zaandam? Hans Bax lost dit raadsel voor ons op.

“Uit verveling. Iets anders kan je er niet van maken. Kijk, bootjes bouwen, zelfs hele grote, had hij al geleerd in Rusland. Grote op de werven in Archangelsk, en kleine, in Woronezh onder toeziend oog van meester-scheepsbouwer Carsten Brandt uit Zaandam. Daaraan dacht de Grote Tsaar, toen hij, eind 17e eeuw, behoefte had aan een professionele vloot om Rusland, toen nog Moskovie geheten, te beschermen tegen de boze Zweden in het noorden en de agressieve Turken in het zuiden. Daarvoor, en ook om Rusland op een hoger niveau te brengen op algemeen technisch, militair en economisch gebied reisde hij naar West-Europa met een groot Gezantschap. De Duitse prinsessen vonden hem ‘enig’ want aan tafel toonde hij zijn grote, door veel handwerk eeltig geworden handen.

Aan de grens met Holland liet hij zijn Gezantschap achter en spoedde zich met enkele kameraden zoals Tolstoj, Mensjikov, Jazykov en Golovkin naar Amsterdam voor besprekingen om samenwerking met onze Staten Generaal. Maar Nicolaas Witsen had de opdracht hem op te vangen en bezig te houden in Amsterdam, want Holland had juist in die tijd veel te goede economische betrekkingen met Zweden en Turkije om die te laten bederven door goede vrienden te zijn met hun tegenstander Rusland…

‘Eerst maar wachten op de rest van uw Gezantschap,’ zei Witsen.

Peter vond zo’n gedwongen rust maar niks en besloot een kijkje te nemen in Zaandam, waar hij van Brandt over gehoord had en waar ze volgens hem en Theewis Rogge, ook een scheepsbouwer die in Rusland verzeild was geraakt, grote schepen bouwden, die hij nodig had voor zijn eigen vloot.

Daar aangekomen en ingetrokken in diens piepkleine huisje was zijn eerste bezoek aan de dichtstbijzijnde scheepswerf teleurstellend. Ze bouwden alleen kleine handelsschepen. Verveeld moet hij een bijltje hebben opgepakt en wat om zich heen hebben gehakt.

Verder doodde hij de tijd met bezoeken in de wijde omgeving aan molens, werkplaatsen voor instrumenten en wapens en al wat Rusland dringend benodigde.

Overal waar hij kwam wilde hij alles meteen even zelf doen, vaak tot wanhoop van zijn gastheren.

Hij kocht veel spullen en liet die naar Rusland brengen om ze te laten namaken op grote schaal. Zaandam was de eerste dagen een saaie bedoening in het Tsaar Peter Huisje.